Article published in Annapurna post(Related to Hydro Energy Crisis)

जाडो यामको सुरुवात र लोडसेडिङ्गको मार

जाडो यामको सुरुवातसँगै पानीको मुहान सुक्न थालेकाले नेपालका नदीहरुमा पानीको मात्रा घट्न थालेको छ । पुनः एकपटक नेपालीहरुले घण्टौ घण्टासम्म लोडसेडिङ्गको सामना गर्नुपर्नेछ । जब भयो राती अनि बुढी ताती भन्ने नेपाली उखान झै जब लोडसेडिङ्ग अधिक मात्रामा हुन्छ तब यसको चर्चा संचारका साधनहरुमा अधिक मात्रामा सुन्न अनि देख्न पाइन्छ । अनि त्यतिखेरै लोडसेडिङ्ग हटाउन वैकल्पिक व्यवस्थाको खोजी गरिन्छ । किन अहिले यस विषयमा सरकार अनि नेपाल विद्युत प्राधिकरण लगभग मौन झै छ त रु अहिले देखि नै वैकल्पिक व्यवस्थाको खोजीमा किन त्यति चासो देखाइदैन त रु यी गम्भिर प्रश्नहरु हुन् ।

हाल नेपालमा संचालनमा आएका विद्युुत गृहहरुको कुल क्षमता लगभग ६८७ मेगावाट रहेको छ । अनि यो वर्षको जाडो याममा विद्युतको उच्च माग भने लगभग ८२२ मेगावाट रहनेछ । प्रसारण र वितरण लाइनमा हुने विद्युत खतिका कारणले उत्पादन भएको बिजुली उपभोक्तासम्म पुर्याउदा लगभग १५ प्रतिशतले विद्युत शक्तिमा कमि आउँदछ । जसलाई प्राविधिक विद्युत चुहावट भनिन्छ । यदि प्रसारण लाइनमा हुने खति १५ प्रतिशत लिने हो भने उपभोक्तासम्म पुग्ने बिजुली उच्चतम रुपमा ५८४ मेगावाट हुन जान्छ । जसले के देखाउछ भने उच्चतम विन्दुमा विद्युत उत्पादन हुँदा समेत नेपालमा यो वर्ष जाडो याममा उच्च मागको समयमा २३८ मेगावाट बिजुली अपुग हुन्छ । तर जाडो याममा जलविद्युत उत्पादनमा कमी आउने हुनाले कुल लगभग ५९२ मेगावाट मात्र बिजुली उत्पादन गर्न सकिन्छ । तसर्थ यो वर्षको जाडोमा उच्च मागको समयमा प्रसारण र वितरण लाइनमा हुने खतिलाई समेत विश्लेषण गर्दा लगभग ३१९ मेगावाट बिजुली अपुग हुने देखिन्छ । त्यो अपुग बिजुलीलाई केहि वर्षभित्र नै पुर्ती गर्न सकिदैन तर न्युनिकरण गर्न भने सकिन्छ ।
प्राधिकरण घाटामा जाने प्रमुख कारणमा अप्राविधिक विद्युत चुहावट पनि पर्न जान्छ । कुल उत्पादित विजुलीको लगभग ११ प्रतिशत यस्तो चुहावट रहेको पाइएको छ ।त्यसैले प्राधिकरणले यस्तो चुहावट नियन्त्रणमा बढी चासो देखाउनु आवश्यक छ ।

अघिल्लो वर्षको जाडो याममा कुलेखानीको जलासयमा पानीको सतहमा कमी आउनाले ,कोशीमा आएको बाढीले गर्दा प्रसारण लाइनमा भएको क्षतीका कारणले , कालीगण्डकी ए मा एउटा बिजुली उत्पादन गर्ने युनिटमा आएको खरावी जस्ता कारणहरुले गर्दा विद्युत प्राधिकरणले १६ घण्टासम्म लोडसेडिङ्ग गर्नुपरेको थियो । तर यो वर्ष त्यस्ता समस्याहरु आइनपरेका हुनाले लोडसेडिङ्गको अवधि घट्ने सम्भावना निश्चित नै छ । तर त्यसका लागि संचालनमा आएका जलविद्युत आयोजनाको साथै विराटनगर र हेटौडामा भएका थर्मल पावर प्लान्टको उचित रुपमा अनुगमन,संचालन र मर्मतसंभार गरिनु नितान्त आवश्यक छ । यदि अवरोध कहि नआउने हो भने यो वर्षको जाडो याममा लोडसेडिङ्खको समयाअवधि बढीमा लगभग १२ घण्टासम्म हुनेछ ।

बर्षेनी सरदर ७ देखि ९ प्रतिशतका दरले विद्युतको माग बढिरहेको छ । तर गत वर्षको उत्पादनको आकडालाई आधार मान्दा यस वर्ष विद्युत उत्पादनमा मात्र २.५९ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । तर यो वृद्धिलाई सन्तोषजनक भने मान्न सकिदैन । जुन वार्षिक मागको वृद्धिदर भन्दा धेरै कम छ । यसले के देखाउछ भने बर्षेनी यही अनुपातमा उत्पादनमा बृद्धि हुने हो भने अब आउँदो वर्षहरुको जाडो याममा लोडसेडिङ्खको समयाअवधि झनै बढ्ने देखिन्छ ।
जसका लागि एक ठुलो आयोजनाको निर्माण आवश्यक छ । अरुण तेस्रो,माथिल्लो कर्णाली ,बुढी गण्डकी र पश्चिम सेती ३०० मेगावाट भन्दा बढी क्षमता भएका प्रस्तावित जलविद्युत आयोजनाहरु हुन् । उचित लगानीको स्रोतको अभावमा ती आयोजनाहरुको निर्माण प्रविmयाको सुरुवात भने भएको छैन । तर १०० मेगावाटभन्दा माथिको आयोजना निर्माणका लागि ऋण सहयोग उपलब्ध गराउने र त्यसमा कुनै सीमितता नरहने अनि प्रसारण लाइनको विस्तारमा पनि सहयोग गर्ने विश्व बैकको प्रतिबद्धताले भने केही आशा थपेको छ । जसले गर्दा आयोजना निर्माण प्रव्रिmयामा सहज पुग्ने निश्चित छ । तर अरुण तेस्रोको अवसान जस्तो परिणाम आउँन सक्छ भन्न पनि सकिन्न । यसको लागि प्राधिकरण अत्यन्तै चनाखो हुनु आवश्यक छ ।
घण्टौ घण्टासम्म हुने लोडसेडिङ्गले उद्योगधन्दा,कलकारखाना,अस्पताल,शैक्षिक संस्थाहरु र घरायसी कामकाजमा समेत अत्यन्तै नराम्रो प्रभाव पार्ने देखिन्छ । जसले गर्दा देशकै आर्थिक विकासमा समेत अवरोध पैदा हुन जान्छ ।तसर्थ जतिसक्दो चाडो लोडसेडिङ्खलाई हटाउनका लागि सरकारले ठोस कदम चाल्नुपर्ने देखिन्छ । ठुला तथा मध्यम जलविद्युत आयोजनाहरुको निर्माण गर्न ५ देखि १० वर्षसम्म लाग्ने गरेको पाइन्छ । त्यो अवधिसम्म विद्युतको मागलाई परिपुर्ती गर्नका लागि अहिलेदेखि नै वैकल्पिक उपायहरुको खोजी गरिनु नितान्त आवश्यक छ । नत्रभने लोडसेडिङ्खले बिकराल रुप लिन सक्नेछ । गतसालको जाडो याममा लोडसेडिङ्खको अवधिमा औद्योगिक तथा सहरी क्षेत्रमा अधिकांस रुपमा डिजेल जेनेरेटरको प्रयोग गरिएको थियो । जुन अत्यन्तै महंगो पर्न जान्छ र जसको प्रयोगले उत्पादन गरिएका वस्तुहरुको भाउ बढ्न गई बजारमा महंगी छाउन थाल्छ । तर प्राधिकरणले भने आउदा वर्षहरुमा लोडसेडिङ्ख हटाउने उत्तम उपायका रुपमा थर्मल पावर प्लान्टको निर्माण गर्न आवश्यक छ । समान क्षमता भएका जलविद्युत योजना भन्दा जसको निर्माण खर्च कम र निर्माण अवधि कम लाग्ने देखिन्छ । त्यसैले प्राधिकरणले थर्मल पावर प्लान्टको निर्माण र साना तथा लघु जलविद्युत आयोजनाहरुको निर्माणमा बढी चासो देखाउनु पर्ने अवस्था आएको छ । जसले आउदो वर्षहरुमा हुने लोडसेडिङ्खको समयाअवधि घटाउन निकै ठुलो भुमिका खेल्नेछ ।


लेखनाथ काफ्ले
पुल्चोक इन्जिनियरिङ् क्याम्पस